هورمون جنسی مردانه

هورمون های جنسی از سلولهای بینایینی که در بافت بیضه قرار دارد، رها می شود و به درون خون می ریزد.

به هورمو نهای جنسی مرد، «آندروژن» گفته می شود. این هورمون ها از سلولهای بینایینی که در بافت بیضه قرار دارد، رها می شود و به درون خون می ریزد. مهمترین آنها تستوسترون، دی هیدروتستوسترون و آندروستندیون است. اثر تستوسترون به ده برابر اثر اندروسترون می رسد و در پلاسمای خون، میزان آن از دیگر آندروژن ها به مراتب بیشتر است. از این رو، تستوسترون را می توان هورمون ویژه جنس مرد دانست. ترشح این هورمون از حدود هفته ۶ تا ۷ حاملگی از بیضه جنین آغاز می شود و تا یک سالگی با نوساناتی ادامه می یابد و سپس غلظت آن در خون پایین می آید.

از ۷ سالگی به بعد، ترشح تستوسترون بتدریج افزایش می یابد و مقدمات بلوغ جنسی و رشد را فراهم می آورد. میزان آن در دوران بلوغ، به سرعت فزونی می گیرد و در حدود ۱۷ سالگی به حد افراد بالغ می رسند. در پایان میانسالی (پس از ۵۰ سالگی) سطح تستوسترون در خون رو به کاهش می گذارد و با افزایش سن، این کاستی بتدریج بیشتر می شود؛ به گونه ای که در ۸۰ سالگی به ۲۰ تا ۵۰ درصد مقدار حداکثر است.

میزان ترشح تستوسترون در یک مرد بالغ طبیعی، روزانه ۴ تا ۹ میلی گرم است. غلظت آن در پلاسما به حدود ۶۵/۰ میکروگرم در دسی لیتر می رسد.

در پروستات و چند بافت دیگر که از بافت های هدف تستوسترون به حساب می آید، این هورمون به دی هیدروتستوسترون (DHT) تبدیل می شود. شکل گیری اندام های تناسلی خارجی و پروستات در دوره جنینی به تشکیل آن بستگی دارد و بزرگ شدن پروستات در سالمندی و برخی از صفات ثانویه جنسی پس از بلوغ، با آن در رابطه است.

از غده های فوق کلیوی نیز آندروژن ترشح می شود که بخش عمده آنها ۱۷ کتوستروئیدها است؛ میزان دفع ادراری ۱۷ کتوستروئیدها در مردان طبیعی، ۱۵ میلی گرم و در زنان ۱۰ میلی گرم در روز است؛ دو سوم این مقدار در مردان از قشر فوق کلیوی ترشح می شود و یک سوم آن از بیضه ها منشأ می گیرد. در زنان، بیش از ۹۰ درصد این هورمون از غده های فوق کلیوی ترشح می گردد.

سطح آندروژن های بیضه و قشر فوق کلیوی با میزان نیاز آن در مراحل مختلف زندگی (بلوغ، رشد،…) همسانی دارد. این هورمون ها، اساس ساختمان جنسی مرد را شکل می دهند؛ ویژگی های مردانه را پدید می آورند و زندگی جنسی مرد را تنظیم می کنند. از این رو، تعادل مذکر بودن کامل، بستگی به تعادل هورمونه ای جنسی نر در خون مرد دارد. عنوان های زیر، نقش آندروژن ها را بهتر می نمایاند:

گرچه تعیین جنسیت در لحظه لقاح انجام می گیرد و به لحاظ ژنتیکی، زن یا مرد بودن، به این بستگی دارد که کدام یک از دو نوع اسپرم با تخمک لقاح کند ولی در هفته های نخستین رشد، جنین دختر و پسر از نظر اندام ها به هم شبیه اند و لوله های تناسلی که در آنها به وجود می آید، بی تفاوت و نامتمایز است.

در حدود ۲ ماهگی (هفته ۶ بارداری) بیضه رشد نیافته جنین پسر، هورمون جنسی نر را ترشح و با جلوگیری از رشد مجاری مولرین، مجاری ولفین را تقویت می کند و اندامهای جنسی درونی و بیرونی مردانه را شکل می دهد. از این رو، یکی از اعمال اصلی آندروژن که تنها از جنین پسر ترشح می شود، هدایت روند تمایز جنسی در مسیر طبیعی در دوران جنینی و ساماندهی ساختمان جنسی مردانه و پیشگیری از پدید آمدن دستگاه تناسلی زنانه است.

آزمایش ها نشان داده اند هرگاه به نوزاد موش که از نظر جنسی ماده است در سه روز اول تولد تستوسترون تزریق شود، در آینده عقیم می گردد و رفتار جنسی نر را بروز می دهد. از جمله دلایلی که با فقدان هورمون استروژن (پس از یائسگی) بدن زنان تا حدی کیفیت مردانه می یابد، این است که از غده های آدرنال آنان (نشر فوق کلیه)، هورمون های مردانه ترشح می شود.

بنابراین، نر بودن با افزایش تستوسترون و دفع استروژن همراه است. جنس نر، استروژن را از خون دفع می کند. ادرار اسب نر، منبع سرشاری از استروژن به حساب می آید. ماده بودن به فقدان و کاهش تستوسترون بستگی دارد، افزایش آن در جنس ماده به هرمافرودیسم (دوجنسی) کاذب می انجامد و با قطع عادت ماهانه، تحلیل رفتن پستان ها و رحم، بمی صدا، افزایش توده عضلانی،… همراه است.

 آندروژن ها، صفات ثانویه جنسی مردانه را تحریک می کنند. افزایش ترشح آنها در دوران بلوغ، رشد جسمی را شتاب می دهد. رشد سریع قد، بیضه ها، آلت تناسلی، پروستات، بزرگ شدن کیسه های منی، انزال، تمایل به جنس مخالف، رویش مو در صورت و دیگر نقاط بدن، همه ناشی از افزایش ترشح تستوسترون است. ترشح هورمون های مردانه باعث می شود خط رویش موی پیشانی از دو طرف به عقب رود، رشد موی قله سر کاهش یابد و سر برخی از مردان که زمینه ارثی نیز دارند، طاس گردد، شانه ها بتدریج پهن شوند، عضلات بزرگ و ماهیچه ها قوی تر گردند، صدا بم و استخوان ها استحکام یابند.

افراد خواجه که فاقد هورمون های مردانه اند، بدنشان بی مو باقی می ماند، ریش درنمی آورند، طاس نمی شوند، صدای نازک و زنانه دارند و میل به جنس مخالف در آنها پدید نمی آید و مانند زن ها چاق می شوند.

اگر زنی خودسرانه تستوسترون مصرف کند، صورتش پر سر و صدایش بم تر می شود و زایده کلیتوریس، برجستگی بیشتر می یابد. با استفاده از این خواص هورمونی، برخی از زنان تغییر جنیست گرا، در اندامهای خود تغییراتی پدید می آورند و با مصرف تستوسترون، توزیع چربی را در بدن خود تغییر می دهند؛ ریش و مو در می آورند؛ بدنی عضلانی می یابند و تا حدی سیمای ظاهری آنان شبیه مردان می شود.

منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص ۷۱-۷۴، انتشارات امیرکبیر. سوم. ۱۳۸۷.